हिमाचलीय-लोकगाथासुसंस्कृतिसंस्कृतयोः मूलतत्त्वानि

Authors(2) :-आचार्यः बृहस्पतिमिश्रः, दलीपसिंहः

भारतस्य संस्कृतेः मूलं संस्कृतमेव । भाषावैज्ञानिकाः भारोपीय-भाषा-परिवारमूले अपि संस्कृतमेव मन्यन्ते । तथैव हिमाचलस्य लोकसंस्कृतेः लोकभाषाणां मूले च संस्कृतमेव । कस्याः अपि सभ्यतायाः परिचयः तस्याः पारम्परिक-साहित्यादेव भवति, तथा च साहित्यस्य अध्ययनेन भाषायाः परिज्ञानं भवति । हिमाचलस्य लोकसाहित्यपरम्परायां यानि विषयानि प्रतिपादितानि सन्ति तेषां मूले अपि संस्कृतपरम्परायाः निर्वहणं परिलक्ष्यते । लोकसाहित्ये अपि लोकगाथाः प्राचीनतमा भवन्ति । ताःऐतिहासिकाः भवन्ति । हिमाचलस्य एतासां लोकगाथानां विभाजनं त्रिधा भवति – देवगाथा, सिद्धगाथा,वीरगाथा (युद्धगाथा) च । तासां सर्वासां मौलिक-प्रतिपाद्याः विषयाः भाषा च संस्कृतमूला अस्ति ।

Authors and Affiliations

आचार्यः बृहस्पतिमिश्रः
प्रोफेसर,संस्कृत-विभागः, हिमाचल प्रदेश केन्द्रीय विश्वविद्यालयः, धर्मशाला,काङ्गड़ा (हि.प्र.)
दलीपसिंहः
शोधच्छात्र, संस्कृत-विभागः, हिमाचल प्रदेश केन्द्रीय विश्वविद्यालयः, धर्मशाला,काङ्गड़ा (हि.प्र.)

लोकगाथा, संस्कृतमूलकता, तत्समशब्दाः ,तद्भवशब्दाः, श्रुतकाव्यम्, लोकसाहित्यम् ।

  1. ऋग्वेदसंहिता , परोपकारिणी सभा,अजमेर,1987 ई0
  2. श्रीवामनशिवराम आप्टे
  3. अष्टाध्यायी https://ashtadhyayi.com/
  4. धातुपाठः https://ashtadhyayi.com/dhatu/
  5. माधवीया धातुवृत्तिः, सायणाचार्यः, तारा बुक एजेन्सी, कामाच्छा, वाराणसी, ई.2000
  6. उणादिकोषः (पञ्चपादी), राम लाल कपूर ट्रस्ट,रेवली, सोनीपत, हरियाणा, ई.2010
  7. मेदिनीकोषः, चौखम्बा संस्कृत संस्थान ,वाराणसी, ई.2018
  8. महाभारतम्, गीताप्रेस, गोरखपुर, उ. प्र.,भारत, 2045वि०
  9. श्रीमद्भागवतपुराण, गीताप्रेस, गोरखपुर, उ. प्र.
  10. अमरकोश, पण्डित शक्तिधरशास्त्री, प्रकाशक – मुंशी नवलकिशोर (सी.आई. ई.) ई.1975
  11. शब्दकल्पद्रुम,स्यार-राजा-राधाकान्तदेव-बाहादुरेण विरचितः,
  12. चौखम्बा संस्कृत ग्रन्थमाला, ई.1967
  13. वाल्मीकिरामायणम् , अनुवादक – चतुर्वेदी द्वारकाप्रसाद शर्मा,
  14. प्रकाशक- रामनारायण लाल पब्लिशर और बुकसेलर इलाहबाद 1927, ई.2000
  15. श्रीमद्भगवद्गीता (साधारण भाषा टीका सहित), गीताप्रेस, गोरखपुर – 273005,
  16. संस्कृत-हिन्दी-कोष- श्रीवामनशिवराम-आप्टे,
  17. मोतीलाल बनारसीदास पब्लिशर्स प्रा.लि. दिल्ली, ई.1989
  18. छन्दोमञ्जरी, चौखम्बा कृष्णदास अकादमी, वाराणसी-221002
  19. हिमाचललोकसाहित्ये श्रुतकाव्य-परम्परा – दिलीप वसिष्ठ – वेदाञ्जलि, An International Peer Reviewed Refereed Research Journal वर्ष -9, अंक- 17, भाग- 2, जनवरी – जून 2022 । ISSN: 2349-364X
  20. हिमाचल की देव-भार्थाएं, अक्षरधाम प्रकाशन, करनाल रोड़, कैथल – 136027 (हरि.), ई.2013,
  21. हिमाचल के लोक-नृत्य, सन्मार्ग प्रकाशन 16, यू. बी. वैंग्लो रोड़ दिल्ली – 7, ई.1978,
  22. हिमाचलप्रदेश रामकथा के लोकप्रसंग, संपादक - सुदर्शन वसिष्ठ, डॉ. विद्याचन्द ठाकुर,
  23. हिमाचल कला संस्कृति भाषा अकादमी, क्लिफ – एण्ड एस्टेट शिमला 171001,
  24. इतिहास लेखन में लोकगाथाओं का योगदान, संपादक – आचार्य ओम प्रकाश शर्मा,
  25. प्रकाशक- इतिहास शोध संस्थान नेरी, हमीरपुर (हि. प्र.) – 177001)ई.2021,
  26. हिमाचल की लोक कलाएं और आस्थाएं, प्रकाशक – राष्ट्रीय पुस्तक न्यास, भारत,
  27. नेहरु भवन, 5 इंस्टीट्यूशनल एरिया, फेज – II,  ई.2008

Publication Details

Published in : Volume 7 | Issue 6 | November-December 2024
Date of Publication : 2024-12-12
License:  This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Page(s) : 91-99
Manuscript Number : SHISRRJ24775
Publisher : Shauryam Research Institute

ISSN : 2581-6306

Cite This Article :

आचार्यः बृहस्पतिमिश्रः, दलीपसिंहः, "हिमाचलीय-लोकगाथासुसंस्कृतिसंस्कृतयोः मूलतत्त्वानि", Shodhshauryam, International Scientific Refereed Research Journal (SHISRRJ), ISSN : 2581-6306, Volume 7, Issue 6, pp.91-99, November-December.2024
URL : https://shisrrj.com/SHISRRJ24775

Article Preview